Ik las James Hollis, een Jungiaans analist die ik tegenkwam in mijn zoektocht naar Jungiaanse antwoorden op levensvragen. Ik ben meer dan bewonderaar; ik ben een “believer”, van de theorieën van Jung. Ik geloof in de waarde van het kunnen worden van wie je ten diepste bent door confrontatie en integratie van je bewuste en onbewuste. Hollis bleek een feestje op mijn pad. Hij – net als Jung zelf – snijdt op een poëtische maar ook op een no nonsens manier door de laag van bullshit heen die we zorgvuldig hebben opgebouwd, in 21 boeken wel te verstaan.

Het is een belangrijke laag, de bullshit laag. Wat netter gezegd is het een laag waarin waarden die belangrijk leken (ooit) uiteindelijk fictieve waarden blijken verderop in het leven. Bijvoorbeeld het belang van status en geld. Aan het einde van het leven vinden veel mensen status en geld toch minder belangrijk dan ze ooit dachten, in tegenstelling tot liefde, verbinding en zingeving. Let wel: het is prima om tevreden of trots te zijn op je baan en uiteraard is er lijden als je te weinig verdient om goed rond te komen maar daar heb ik het nu niet over. Ik heb het over je hele identiteit ophangen aan je functie en/of alles laten draaien om geld te verdienen. Zo maar een voorbeeld. Ik vind het interessant om waar te nemen wat er gebeurt (psychologisch) als mensen niet door die laag heen breken? Welk mechanisme houdt ze erin? Wat is de rol van schaamte, schuldgevoel of angst in het vasthouden aan die laag?

Sommige mensen leven geheel vanuit die laag. Bewust of onbewust. Veel mensen leven gedeeltelijk vanuit die laag en gedeeltelijk vanuit bewustzijn. Sommige keuzes worden bewust gemaakt maar vele keuzes komen minder bewust tot stand en lijken verstandig maar zijn niet altijd waarachtig voor de persoon in kwestie.

We hebben keuzes en we maken keuzes, honderden op een dag, allemaal met hun eigen consequenties en de meeste dus onbewust. De onbewuste keuzes worden gestuurd door onze programmering: door de waarden en normen en gewoontes van de gezinnen waar we in opgroeien, de cultuur, de tijdsgeest, het schoolsysteem, onze leeftijdsgenoten en niet te vergeten religie. Maar wat werkt voor het systeem (de mensen die bij je horen) en wat misschien zelfs goed is voor het systeem om je heen, wil nog niet zeggen dat het werkt voor jou of goed is voor jou. Er zit waarde in dat je afvragen: “wat werkt voor mij en wat is goed voor mij en maak ik keuzes die in dit verlengde liggen?”

Jij draagt je eigen verantwoording, voor elke keuze en elke consequentie van iedere keuze. James Hollis zegt “Ons leven begint twee keer: de dag dat we worden geboren en de dag dat we het radicale existentiële feit accepteren dat het aan ons is om het leven – met al zijn beperkende factoren – zelf te kiezen. Het leven nodigt ons uit om rekenschap af te leggen en zoveel mogelijk bewust te kiezen. Alles lijkt zinloos omdat alles uiteindelijk doodgaat of ophoudt te bestaan maar wij zijn tegelijkertijd wezens die lijden aan een gevoel van zinloosheid. Wie het leven continu als zinloos ervaart is vaak depressief. Natuurlijk overkomen ons zaken, zoals inderdaad ziekte, verlies en de dood maar haalt dat keuzevrijheid weg? We moeten altijd handelen alsof we vrij zijn om elke keuze te maken, zegt Jean Paul Sartre.

Verantwoording nemen en bewust kiezen dus. Wat dan? En waar moeten we nog meer volwassen in worden?

Ik zie veel cliënten. Koppels, intergenerationele familiestructuren en individuen. Sommige komen via via, andere via de website maar veel ook via huisartsen. Laatst gaf ik met een collega huisarts een cursus systemische methodieken binnen de huisartspraktijk. Wat kun je als huisarts bereiken in een twintig minuten consult (of zelfs binnen een tien minuten consult) als je systemische methodieken inzet? Het antwoord is: veel. De start van bewustwording, namelijk. Van niet te onderschatten waarde. We hebben wakker-worden-momenten in ons leven nodig. Soms is dat genoeg, vaak is er meer nodig. Alles start met inzicht. Naast inzicht hebben we volharding en moed nodig om het inzicht tot een stevig en betrouwbaar fundament maken, dat wat stormen kan doorstaan (Hollis). Dat kost wel wat meer dan vijf tot tien “twintig minuten consulten”, en daarom is doorsturen naar een passende therapeut soms noodzakelijk.

Veel patiënten en cliënten realiseren zich niet hoeveel tijd en energie en tranen zo’n bewustwordingsproces kost. De tocht naar een bewust en echt leven, de volle verantwoording nemend en rekenschap afleggend, levert enorm veel op. Vreugde, vredigheid en bovenal: gesprekken met je ziel. Wat heb je te doen op aarde? En daarna: waar moet je dan nog eerst volwassen in worden? Laten we het aankijken, die gremlin, en daarna het leven leven wat tot nog toe ongeleefd is gebleven.

Een voorbeeld van een ongeleefd leven is het leven wat in het teken staat van verslavingen. Dat neemt zoveel ruimte in, de verslaving, dat ten volle leven eigenlijk niet kan. De verslavingen op dit moment in mijn praktijk zijn divers: alcohol, sigaretten, wiet, harddrugs, werk, seks, vreemdgaan, aandacht, gamen, winkelen en social media. In mijn ogen – een Jungiaanse benadering – is verslaving een existentiële en symbolische uiting van innerlijke onbalans. Dus niet een moreel probleem of een uiting van zwakte, maar een poging van de psyche om pijn, leegte, onrust en innerlijke verdeeldheid te reguleren. Een poging om het Zelf (met een hoofdletter) te beschermen tegen een dieper lijden of een gemis aan zingeving. Men vlucht in de verslaving en de werkelijke bron van pijn en leegte wordt vermeden.

Hollis zegt over verslaving dat verslaving een symptoom is (trouwens: dat geldt ook voor  bijvoorbeeld depressie) en dat er achter elke verslaving een dieper verlangen schuilgaat, naar verbondenheid met het Zelf, naar betekenis. Als dit verlangen wordt genegeerd of verkeerd wordt begrepen dan wordt het symptoom (de verslaving) een kompas.

 

“We do not solve the problem of addiction by merely stopping the behavior. We must ask what pain the addiction sought to anesthetize, and what unlived life it tried to replace.” – James Hollis

 

Net als in IFS en traumatherapie erkent Hollis dat verslaving vaak een beschermingsmechanisme is van een gewond, innerlijk kind. Het gedrag is vaak ontstaan vanuit een diepe innerlijke nood aan veiligheid of ontsnapping, en blijft daarna als patroon actief, ook wanneer het ons niet langer dient. Verslaving blokkeert de weg naar een authentiek, bewust, innerlijk geleid leven. In plaats van trouw te zijn aan de innerlijke waarheid, vlucht de verslaafde in een symbiose met een middel of patroon, dat tijdelijk de leegte vult.

Hollis is Jungiaans dus hij benadert de verslaving als een intrapsychisch proces. De verslaving is de boodschapper, het vertelt je waar je van wegloopt. In deze visie is de verslaving dus niet primair gedragsmatig maar existentieel en symbolisch. Hollis zou zijn client vragen: “wat wilde het deel dat grijpt naar het middel vermijden? En wie in jou is bang voor de stilte, de leegte en het gemis?”

In systeemtherapie externaliseer ik vaak de verslaving. Het is een methodiek om de persoon en het probleem uit elkaar te halen door het abstract te maken. De verslaving is niet de identiteit van de persoon met een verslaving, maar een invloed die binnen het systeem een rol speelt. Met deze benadering doe ik een poging om ruimte te creëren voor verandering en ik geef de client de mogelijkheid om positie in te nemen tegenover de verslaving. Een vraag hierbij zou dan bijvoorbeeld zijn: “wanneer kwam de verslaving tussen jou en je geliefden te staan”.

In mijn ogen ontschuldigt externalisatie en verbetert het de verbinding tussen mensen. Naar mijn idee is verdieping daarna – meer Jungiaans – ook van toegevoegde waarde: van systeemdynamiek naar ziel en betekenis. Dat gaat voorbij het huisarts vak, alleen al door het tijdsbestek. Dat gaat ook voorbij aan menig therapeut omdat de beschikbare tijd zeer gelimiteerd is. Met slechts vijf cliënten volg ik momenteel zo’n traject van interpsychisch naar intrapsychisch. Het zijn de mooiste en diepste trajecten voor zowel mij als de ander. Zeker: het is kostbaar en niet voor iedereen, maar als je ook moeiteloos duizenden euro’s uitgeeft aan bijvoorbeeld een vakantie, dan zou dit ook moeten kunnen. Dit is je leven. Dit is je relatie. Dit is de liefde.

Ik denk dat angst de belangrijkste belemmerende factor is in een groeitraject als dit. Opgroeien en verantwoording nemen klinkt helemaal niet leuk. Dus ja, er zit een prijs aan volwassen worden maar er zit ook een prijs aan níet verder groeien, aan leven in die zogenoemde laag van bullshit: de vlucht, bijvoorbeeld. Nu had ik het over verslavingen maar de innerlijke reis naar jeZelf is voor iedereen en elke relatie en elke liefde waardevol. Om met Jung af te sluiten: “The privilige of lifetime is become who you truly are”. Wat in jou vraagt nog om volwassen te worden, om je dichter bij je ware zelf te brengen? Lijkt me een mooie vraag voor op vakantie. :)