“You are gonna (subconsciously seek and) find somebody who is going to trigger for you every unhappiness that you ever had in your childhood. When we find somebody to be in a relationship with, it happens on 2 levels. On the first level we find them attractive etc, on the second level there is a looking for the love that we never got in the first place. Whose love is it that we most wanted when we were kids? Ideally you grow up together. But I guarentee you: you’ll marry you dreams and your worst nightmare” – Gabor Maté

“so… we are all seeking (in a partner) our parents dysfunction?” – interviewer

“yeah, because that is what we wanted to love (us)” – Gabor Maté

Voor de mensen die denken dat relatietherapie gaat over communicatieproblemen of persoonlijkheidsverschillen: niets is minder waar. Dit is goed te zien als je een paar sessies op weg bent met een koppel. De gelaagdheid van de problematiek is groot. De hobbels op de weg zijn vaak een weerspiegeling van onopgeloste hechtingsissues. Wiens liefde wilden het liefst als kind en wat was diegene ’s gebrek? Was het je moeder, wiens problemen altijd groter waren dan de jouwe? Of je vader die je het gevoel gaf niet goed genoeg te zijn?

Okay, een paar nuances. We zoeken niet persé een partner die het gebrek van onze eerste hechtingsfiguur precies weerspiegelt maar we zoeken wel vertrouwdheid. Als je dus een moeder had wiens problemen altijd groter waren dan de jouwe, dan voelt een partner wiens problemen altijd groter zijn dan de jouwe waarschijnlijk ook vertrouwd. En dat wordt dan precies onze nachtmerrie; we krijgen dan weer niet de prioriteit waar we op hopen maar we worden opnieuw geconfronteerd met deze pijn: deze “unhappiness” zoals Gabor Maté het noemt. Overigens – en dat is de laatste nuance want het stuk moet ook wel een mening hebben anders kan ik net zo goed alleen maar wetenschappelijke artikelen gaan schrijven –  niet alle hobbels op de relatieweg zijn een weerspiegeling van onopgeloste hechtingsissues. Relatietherapeuten als Sue Johnson (EFT) en Esther Perel en alle grootheden voor hen in de systeemtherapie benadrukken dat ook culturele, situationele en levensfase-factoren een grote rol spelen. En natuurlijk de tijdgeest, mijn persoonlijke toevoeging.

We hebben allemaal een diepgewortelde behoefte aan verbinding en veiligheid. Zo zijn geboren en zo gaan we ook weer dood. Het feit dat het beroemde “still face experiment” (als je het niet kent, google het filmpje dan vooral) grote overeenkomsten vertoont tussen de reactie van de baby en de reacties tussen partners is veelzeggend. De manier waarop een baby in paniek raakt wanneer een ouder ineens emotioneel onbereikbaar is, lijkt erg veel op wat er gebeurt tussen partners. Als de ene partner zich afsluit, raakt de ander onrustig of zelfs wanhopig. Het gevoel van veiligheid verdwijnt. Stress en emoties wandelen de relatie binnen, en voordat je het weet zit je op de bank van de therapeut. Terecht ook.

Emotionally focused therapie (EFT) is prachtige manier om dit te tackelen. Hoe kan het toch dat die oude hechtingswonden en diepgewortelde overlevingsmechanismen zoveel jaar na dato nog zo’n rol spelen? Kun je überhaupt een goede relatie hebben zonder dat hier een relatietherapeut aan te pas komt? Want je gaat, zegt Gabor Maté denk ik heel terecht, onbewust iemand zoeken én vinden die elke ongelukkigheid die je ooit had (en niet opgelost hebt) triggert. Je vindt niet alleen romantiek maar ook je grootste nachtmerrie. Idealiter groei je samen op, snap je wat er gebeurt, breek je uit het patroon en trek je het recht. Een transformatie van kind naar volwassene, waarbij zowel jij als je partner verantwoordelijkheid nemen voor jullie aandeel en jullie kwetsuur. Waarbij kwetsbaarheid durven tonen en compassie en empathie inzetten in de communicatie de standaard is óf wordt.  Maar dat dat niet makkelijk is, hoef ik niemand te vertellen.

Bij wie gaat het dan wel goed?

Van Gregory Bateson heb ik geleerd dat alle gedragspatronen in een relatie onderling verbonden zijn en zichzelf blijven herhalen totdat hier bewust een andere keuze in wordt gemaakt. Eigenlijk is het logisch. Ieder mens komt uit zijn jeugd met een rugzakje, klein of groot met ongelukkigheden en beschadigingen, waarbij men bepaalde gedragingen heeft aangeleerd (door rolmodellen, door maatschappelijke sturingen, door de tijdgeest dus) die – eenmaal met een partner – een co creatie vormen tot unieke relatiepatronen. Als mensen bij mij komen noemen ze dat overigens geen “unieke relatiepatronen”. Ze noemen het conflicten, het kan er heel lelijk aan toe gaan en het roept veel ongewenste emoties op. Het idee is dan om niet een trucje aan te leren om voortaan wat anders tegen je partner te praten. Het beste idee is om dat als een alarmbel(letje) te zien dat rinkelt om een reden. Het waarschuwt je “hier is nog wat te doen”. Of als je het herlabelt “Dit is een veranderkans”.

Therapievormen onderscheiden zich door diverse lenzen waarmee je de issue bekijkt. Therapievormen en de bijbehorende methodieken zijn nooit heilig en gaan niet op zoek naar ‘de waarheid’. Het is een lens. Gabor Maté kijkt door de lens van hechtingswonden. Michael White, met zijn narratieve systeemtherapie, kiest ervoor om het patroon buiten het individu te plaatsen en samen te onderzoeken: Hoe is dit ontstaan? Hoe heet dit patroon maar ook: kunnen we dit verhaal herschrijven? Want soms is het veranderen van het verhaal dat je jezelf en de ander vertelt al genoeg om een nieuw perspectief te creëren voor de relatie. Dit denkbeeld past overigens heel goed bij de man van wie ik het andersdenken heb geleerd: Eckhart Tolle. Hij zei: het lijden komt doordat je je vasthoudt aan een verhaal. Dat is een diep en doordringend besef; het feit dat je zelf ook altijd een aandeel hebt in je eigen lijden door het verhaal wat je erover vertelt. Een andere held van mij is Carl Gustav Jung, een psychologische en spirituele visionair die zijn tijd ver vooruit was. Hij leerde: Welke delen van jezelf heb je onderdrukt, weggeduwd, genegeerd? Want wat je niet bewust integreert in je bewustzijn, zal zich onbewust manifesteren in je onderbewustzijn en je acties hieruit sturen. Ook in je relatie. Wat je het meest irriteert aan je partner, is niet zelden iets wat je zelf in de schaduw hebt geplaatst. Het kan veel ergernis weghalen als je zelf aan de slag gaat met je “shadows”.

Mensen komen tot inzichten in therapie (vast ook daarbuiten, maar heb ik minder zicht op). Maar inzichten zijn niet alles veranderend. Soms willen mensen niet hun narratief aanpassen. Ze blijven hangen. Een inzicht is niet altijd en voor iedereen fijn. Met een inzicht win je wat maar verlies je ook wat; wellicht je naïviteit of de mogelijkheid om je straatje schoon te kunnen vegen. En als de ene partner verandert door bijvoorbeeld diens verlatingsangst aan te pakken, dan moet de ander ook wat veranderen. Immers alles is relationeel en al het gedrag is communicatie dus verandering van de één heeft effect op de ander. Of er komt zoveel boven bij de één dat de ander het niet kan of wil dragen omdat het niet diens idee van een relatie is maar omdat diegene misschien denkt dat het “vooral leuk moet zijn”. Als laatste – en niet onbelangrijk – men heeft niet altijd zin om met hun jeugd en de tekortkomingen te dealen. Kortom soms stoppen mensen de relatietherapie, voordat een transformatie (heling) heeft plaatsgevonden.

Maar waar ligt precies het omslagpunt bij het koppel, en de bepaling of ze wel of niet voor heling van vroegere beschadigingen gaan? Timing is hier cruciaal in. Je moet er dus klaar voor zijn. En dan die ander ook nog op dat moment of gedurende het proces van therapie. Maar ALS je er samen klaar voor bent, dan kun je ook die diepe liefde en verbondenheid vinden, die tegelijkertijd als vrijheid voelt. Dan wordt authenticiteit ook gewaardeerd. Dan is er vrede omdat je weet dat elke onenigheid samen gaat worden opgelost omdat je daar de tools voor hebt en omdat de commitment bevestigd is.

Aan ieder mens die denkt dat dit vanzelf hoort te gaan zou ik willen zeggen dat dat best een wonder zou zijn eigenlijk, als je je realiseert met hoeveel legoblokjes het relatiehuis is gebouwd. Natuurlijk kun je ook settelen voor wat gaten in het huis, wat onvolkomenheden en kleurverschillen accepteren en niet voor het mooiste en hoogste goed te gaan. Voor een relatie die fysiek, emotioneel en mentaal volwassen is, zijn veel stappen te nemen. In mijn ogen faal je niet als je naar een relatietherapeut gaat. Sterker nog: ik vind het uitermate moedig als je dat wat beschadigd is wilt adresseren of als je gaat voor een authentieke relatie met de nadruk op groei en ontwikkeling. Ten gunste van jezelf, je partner, en de relatie – ook met de kinderen. Elke alarmbel rinkelt ook omdat er een mogelijkheid is tot verdieping en groei. Tot bewustwording. Tot authenticiteit. Tot heling. Met brandstof waar voorlopig nog genoeg van is in de wereld: liefde.