Trump—hij is overal. Als een soort schaduw die zich niet laat verjagen of een echo die blijft hangen in de hoeken van het internet. Ik zag een compilatie van hem waarin zelfverheerlijking en het ontbreken van zelfreflectie een duet zingen. Heel grappig, als het niet zo triest was. Een mens zonder moreel kompas, een leider zonder noord. Integriteit en moraal lijken mij de sterren waarlangs een goede kapitein navigeert.
Ik denk aan koppels bij mij in de praktijk. Aan de liefde, die net als een natie integriteit en vooral ook een moreel kompas nodig heeft.
Wat is jouw moreel kompas? En hoe hanteer je deze in je relatie? Wat is de co-creatie van jullie gezamelijk innerlijk kompas? De moreel die niet in isolatie is ontstaan, maar in interactie met de ander en de context?
In een van de mooiste liedjes ooit geschreven—naar mijn idee althans— zingt Stef Bos:
“Hoe langer ik leef, hoe minder ik weet. Hoe minder ik denk in goed en kwaad, in waarheid en leugen, in liefde en haat.”
Koppels in relaties creëren hun eigen wetten, hun eigen grenzen tussen waarheid en leugen, goed en kwaad en zelfs liefde en haat. Meestal klinken die als:
“Gij zult niet vreemdgaan, gij zult geen leugens vertellen, gij zult liefhebben zoals ik dat wil.”
In kleine letters eronder staat: “En ik zal proberen niet vreemd te gaan, zo eerlijk mogelijk te zijn en mijn best doen om jou lief te hebben en als ik fouten maak: haat mij niet alsjeblieft.”
Maar is dat een moreel kompas? Of slechts een pact tegen de angst voor verlies? En het is ook nog een situationeel pact, want wat vandaag waar is kan morgen – afhankelijk van groei en context – anders aanvoelen.
De 10 geboden van de liefde (in de loop der jaren opgesteld naar aanleiding van wat ik voor mijn neus zag gebeuren en gezegd worden).
Als er een fundament is waarop een relatie rust, dan bestaat het uit een paar tijdloze principes. Een fluïde constructie, gevormd door het systeem zelf. Daarom zijn dit geen wetten, maar richtpunten—de sterren aan onze hemel dus, geen kettingen om onze enkels.
En omdat ze niet universeel zijn kan een ster aan de hemel voor de een, een ketting aan de enkel zijn voor de ander.
Ik breng ze graag in kaart – als ik een koppel of een familie of een mens ontmoet – de 10 onderstaande principes:
- Respect. Elkaar zien. Grenzen voelen. Niet alleen die van de ander, maar ook die van jezelf. Kritiek mag, mits het geworteld is in liefde en niet in angst.
- Eerlijkheid. Niet alleen spreken, maar gehoord durven worden. Openheid is geen deur die je op een kier zet, maar een huis waarin je samen woont.
- Empathie. De schoenen van de ander aantrekken, ook als ze knellen. Waar verbinding verdwijnt, verdwijnt vaak ook de poging om te voelen wat de ander voelt.
- Verantwoordelijkheid. Niet alleen voor je daden, maar ook voor je schaduw. Fouten erkennen is geen zwakte, maar een sleutel tot groei.
- Gelijkheid en wederkerigheid. Liefde is geen handelsverdrag, geen weegschaal. Het is geven zonder boekhouding, ontvangen zonder schuld.
- Vertrouwen. Het geloof dat de ander je niet laat vallen, ook als het donker wordt. Soms een sprong, soms een zachte zekerheid.
- Gezamenlijke doelen. Liefde die niet beweegt, verstilt. Waarheen gaan we, hand in hand?
- Zelfreflectie. De moed om naar binnen te kijken, ook als het spiegeltje barsten vertoont.
- Kwetsbaarheid. Het lef om zonder harnas te staan, om je te laten zien zonder de belofte dat je niet gekwetst zult worden.
- Vergeving. Mijn stokpaardje. Niet als uitwissing, maar als ademruimte. Niet alleen de ander vergeven, maar ook jezelf.
De balans van twee
Al deze principes zijn geen statische wetten, maar bewegende lijnen. Een continuüm. Hoe scoor jij op deze assen? Waar schuift jouw wijzer heen onder invloed van je relatie? Als je verandert, wat win je dan—en wat verlies je? Er gaat namelijk ook altijd iets verloren; dat is inherent aan een verandering en kan zelfs een onbewuste blokkade zijn om niets te veranderen.
En als jij verandert, kan je partner die verschuiving op jouw continuüm dan dragen? Kun jij die van hen dragen? Dit lijkt een inkopper (“ja tuurlijk: fijn!”) maar het is een verschuiving. En een verschuiving betekent groei, betekent beweging, betekent uit evenwicht. Het evenwicht moet dus opnieuw gezocht worden.
En als er geen verschuiving komt, maak je je dan zorgen? Hoe voel je je dan? Wat ziet je partner dan aan je? Maar ook: wat hebben jij en je partner in huis qua kwaliteiten, qua veerkracht om zo’n verandering succesvol te laten zijn?
Pas als deze vragen beantwoord zijn, kunnen we samen kijken waar en bij wie het werk/de verandering ligt. Bijna ieder koppel komt hier de eerste sessie mee, met een idee wie verantwoordelijk is voor zowel het probleem als de oplossing. De interpunctie. “Als de therapeut ook zegt dat het aan jou ligt, dan is dat de waarheid”.
Maar in de liefde, net als in het leven, gaat het niet om de waarheid. Het gaat om interpretaties, om betekenisgeving. Je vormt een verhaal, wij vormen een verhaal en ik kan pas wat betekenen voor het koppel als we het eens zijn over de betekenisgeving van de issue. Ik heb de JA nodig. Van beiden. Dat betekent dat men de controle op het oude verhaal moet loslaten en eveneens het idee van absolute zekerheid. In de liefde is geen plek voor starheid en rigide denkpatronen ( Gregory Bateson).
Dat betekent dus ook uit het zwart- wit denken stappen. Niet langer denken (en handelen) in de termen goed of fout, winnen of verliezen, slachtoffer of dader, sterk of zwak, controle of geen controle. Maak de stap naar de volwassen, wederkerige, empathische verbinding. En misschien is dat – het gebrek aan zoeken naar de waarheid en de hele gepolariseerde manier van denken – wel de essentie, de basis van een moreel kompas.
“Hoe langer ik leef, hoe minder ik weet. Hoe minder ik denk in goed en in kwaad, in waarheid en leugen, in liefde en haat”
vervolgt Stef Bos door
“Geef maar de wolken, geef mij maar de lucht, ik kan er uren naar kijken, misschien ligt daar het geluk”
Als ik het niet weet doe ik net als Stef Bos. ik staar naar de wolken , net zo lang tot mijn gedachten langzaam uitschakelen. Tot ik niet meer denk. Ik vertrouw erop dat ergens daar, in het niet-weten, in de paradox en de complexiteit de ruimte is waar liefde kan ademen. En die ruimte, die kan vergroot worden. Met moed en therapie. Ademruimte creëren.
